Το Candiadoc ξεκίνησε από τις 4 Μαρτίου συνεργασία με τον Εκπαιδευτικό Οργανισμό ‘Ορίζοντες’ για την παρουσίαση των προτεινόμενων θεμάτων για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, κάθε Δευτέρα και Παρασκευή.
Ξεκινάμε με τα θέματα των Αρχαίων Προσανατολισμού της Γ’΄Λυκείου.
ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια, Ενότητα 3η (Β 1, 5-7)- Ενότητα 4η (Β 1, 7-8)
Το διδαγμένο κείμενο δεν δίνεται λόγω οικονομίας του χώρου.
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Λακεδαιμονίων εναντίον του Άργους, των Αργείων εναντίον των Φλειασίων και των Αθηναίων εναντίον της Μακεδονίας.
Τοῦ δ’ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Λακεδαιμόνιοι ὡς ᾔσθοντο τειχιζόντων, ἐστράτευσαν ἐς τὸ Ἄργος αὐτοί τε καὶ οἱ ξύμμαχοι πλὴν Κορινθίων· ὑπῆρχε δέ τι αὐτοῖς καὶ ἐκ τοῦ Ἄργους αὐτόθεν πρασσόμενον. ἦγε δὲ τὴν στρατιὰν Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ τὰ μὲν ἐκ τῆς πόλεως δοκοῦντα προϋπάρχειν οὐ προυχώρησεν ἔτι· τὰ δὲ οἰκοδομούμενα τείχη ἑλόντες καὶ καταβαλόντες καὶ Ὑσιὰς χωρίον τῆς Ἀργείας λαβόντες καὶ τοὺς ἐλευθέρους ἅπαντας οὓς ἔλαβον ἀποκτείναντες ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις. ἐστράτευσαν δὲ μετὰ τοῦτο καὶ Ἀργεῖοι ἐς τὴν Φλειασίαν καὶ δῃώσαντες ἀπῆλθον, ὅτι σφῶν τοὺς φυγάδας ὑπεδέχοντο· οἱ γὰρ πολλοὶ αὐτῶν ἐνταῦθα κατῴκηντο. κατέκλῃσαν δὲ τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Μακεδόνας Ἀθηναῖοι, Περδίκκᾳ ἐπικαλοῦντες τήν τε πρὸς Ἀργείους καὶ Λακεδαιμονίους γενομένην ξυνωμοσίαν, καὶ ὅτι παρασκευασαμένων αὐτῶν στρατιὰν ἄγειν ἐπὶ Χαλκιδέας τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης καὶ Ἀμφίπολιν Νικίου τοῦ Νικηράτου στρατηγοῦντος ἔψευστο τὴν ξυμμαχίαν καὶ ἡ στρατεία μάλιστα διελύθη ἐκείνου ἀπάραντος· πολέμιος οὖν ἦν. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα οὗτος, καὶ πέμπτον καὶ δέκατον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα.
Θουκυδίδου Ἱστορίαι 5.83
Λεξιλόγιο
αἱρῶ=κυριεύω// δῃῶ=λεηλατώ// κατακλῄω= αποκλείω
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Α1. Σε ποιες περιστάσεις της καθημερινής ζωής αναφέρεται ο Αριστοτέλης για να δείξει τη σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής; Καταγράψτε τα αντιθετικά ζεύγη που σχηματίζουν οι ηθικές αρετές με τις αντώνυμές τους έννοιες.
Α2. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των υπογραμμισμένων λέξεων:
«Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν…γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»// «διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης»//« ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις»
Α3. Να εξηγήσετε τη σχέση ηθικής και πολιτικής, όπως φαίνεται από το κείμενο που σας δόθηκε.
Α4. Με βάση το χωρίο των ΗθικώνΝικομαχείων: «Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει..μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν» και το απόσπασμα από τους Νόμους του Πλάτωνα να αναφερθείτε στην σημασία που δίνουν στην παιδεία οι δυο φιλόσοφοι.
«Παιδεία είναι εκείνη που γυμνάζει τον άνθρωπο από την παιδική ηλικία στην αρετή και του εμπνέει σφοδρή επιθυμία να την αγαπήσει και να γίνει τέλειος πολίτης, που να ξέρει να κυβερνά και να υπακούει στους νόμους σύμφωνα με το πνεύμα της δικαιοσύνης. Αυτό το είδος της ανατροφής καθορίζει, όπως μου φαίνεται, ο λόγος μας και τώρα μονάχα αυτήν θέλει να ονομάσει παιδεία. Εκείνην που βάζει στόχο της τα χρώματα ή εκείνην που αποβλέπει στην απόκτηση πολιτικής δυνάμεως ή κανένα άλλο είδος σοφίας, χωρίς σύνεση και δικαιοσύνη, τη θεωρεί βάναυση και ανελεύθερη και τελείως ανάξια να ονομάζεται παιδεία. Εμείς όμως ας μη διαφωνούμε μεταξύ μας για τις λέξεις, αλλά ας μείνουμε σταθεροί στο λόγο που παραδεχόμαστε, ότι δηλαδή εκείνοι που έχουν πάρει σωστή μόρφωση γίνονται σχεδόν ενάρετοι και ότι δεν πρέπει να περιφρονούμε καθόλου την παιδεία γιατί έρχεται πρώτη στους τελειότερους ανθρώπους από όλα τα αγαθά.»
Πλάτωνος, Νόμοι 644α
Α5. φαρέτρα, πρωτόγονος, ένδεια, δώρο, στρόφιγγα : Αφού βρείτε τους λεκτικούς τύπους του διδαγμένου κειμένου με τους οποίους συγγενεύουν ετυμολογικά οι λέξεις, να σχηματίσετε στη ν.ε γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική λειτουργία της.
Α6. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις σωστές ή λανθασμένες.
Α. Ο Αριστοτέλης πέθανε στην Χαλκιδική.
Β. Στο Β’ βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων του, ο φιλόσοφος μίλησε διεξοδικά για το πιο μεγάλο αγαθό που επιδιώκουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι (τὸ ἀκρότατον πάντων τῶν πρακτῶν ἀγαθῶν.)
Γ. Τα Ηθικά Νικομάχεια είναι γραπτή πραγματεία.
Δ. Όταν ο Αριστοτέλης έφευγε από την Αθήνα χρησιμοποίησε στίχους από την Ιλάδα για να κάνει έναν δριμύ υπαινιγμό στους συκοφάντες.
Ε. «ἡ εὐδαιμονία ἐστὶ ψυχῆς κατάστασις τις κατ᾿ ἀρετὴν τελείαν»: Ο ορισμός του Αριστοτέλη.
Β1. Να μεταφραστεί στα Νέα Ελληνικά το παρακάτω απόσπασμα: «τὰ δὲ οἰκοδομούμενα τείχη… τοὺς φυγάδας ὑπεδέχοντο·»
Β2. Για ποιο λόγο οι Αθηναίοι έκαναν θαλάσσιο αποκλεισμό στους Μακεδόνες;
Β3. α) ἐστράτευσαν δὲ μετὰ τοῦτο καὶ Ἀργεῖοι ἐς τὴν Φλειασίαν καὶ δῃώσαντες ἀπῆλθον. Να μεταφέρετε τους κλιτούς τύπους του αποσπάσματος στον άλλο αριθμό.
β) Να εντοπίσετε δύο ρηματικούς τύπους σε αόριστο και να τους μετατρέψετε στον ίδιο τύπο του ενεστώτα.
Β4. α) τὰ δὲ οἰκοδομούμενα τείχη ἑλόντες καὶ καταβαλόντες καὶ Ὑσιὰς χωρίον τῆς Ἀργείας λαβόντες καὶ τοὺς ἐλευθέρους ἅπαντας οὓς ἔλαβον ἀποκτείναντες ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις. ἐστράτευσαν δὲ μετὰ τοῦτο καὶ Ἀργεῖοι ἐς τὴν Φλειασίαν καὶ δῃώσαντες ἀπῆλθον, ὅτι σφῶν τοὺς φυγάδας ὑπεδέχοντο· οἱ γὰρ πολλοὶ αὐτῶν ἐνταῦθα κατῴκηντο. α) Στο παραπάνω απόσπασμα να αναγνωρίσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις και να επισημάνετε τους όρους που προσδιορίζουν.
β) ὅτι σφῶν τοὺς φυγάδας ὑπεδέχοντο.Η παραπάνω πρόταση μπορεί να είναι είτε ειδική είτε αιτιολογική. Να εξηγήσετε πώς την αντιλαμβάνεστε εσείς και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με βάση την εισαγωγή, την εκφορά και τη σημασία.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:
Α1. Το 1ο παράδειγμα : «πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι… οἳ δὲ ἄδικοι» αφορά στις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι μαθαίνουν να συναλλάσσονται, καθορίζει και την ποιότητα του χαρακτήρα τους ως προς αυτό. Αν μαθαίνουν να είναι δίκαιοι στις συναλλαγές τους, γίνονται δίκαιοι, αν όχι, άδικοι. Το 2ο: «πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς .. οἳ δὲ δειλοὶ» δείχνει ότι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τις δύσκολες και αντίξοες καταστάσεις στη ζωή τους, διαμορφώνει τη στάση και τη συμπεριφορά τους. Αν μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν ψύχραιμα τις δυσκολίες χωρίς να αγνοούν τους κινδύνους, γίνονται ανδρείοι, αν όχι, δειλοί. Το 3ο: παραπέμπει στις επιθυμίες και στα ανθρώπινα πάθη. «Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας…οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί.» Με αυτό ο φιλόσοφος εξηγεί ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τις επιθυμίες και τις ορμές τους, καθορίζει τον χαρακτήρα τους. Αν μαθαίνουν να τιθασεύουν τις επιθυμίες και τις ορμές τους, γίνονται συνετοί και πράοι, αν όχι, ασύδοτοι και οξύθυμοι. Αντιθετικά ζεύγη: οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί, οἳ μὲν γὰρ σώφρονες οἳ δ’ ἀκόλαστοι, πρᾶοι καὶ ὀργίλοι.
Α2. γίνεται- φθείρεται:Τα «γίνεται – φθείρεται» μας παραπέμπουν στο θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της φιλοσοφικής σκέψης «γένεσις – φθορά». Για τον Αριστοτέλη, αυτή ήταν μια φυσική διαδικασία μονόδρομη: γένεση -> αύξηση -> τελείωση -> παρακμή -> φθορά (αποδίδεται έργο στον Αριστοτέλη με τίτλο Περί Γενέσεως και Φθοράς). Ο Αριστοτέλης εννοεί μάλλον μια διαδικασία «δόμησης» και «αποδόμησης» της αρετής ενισχύοντας τη θέση του για τον επίκτητο χαρακτήρα της. Έτσι για συγκεκριμένους λόγους και με την κατάλληλη άσκηση οι άνθρωποι κατακτούν την αρετή και ακριβώς για τους αντίθετους λόγους και με την ακατάλληλη άσκηση η αρετή εκφυλίζεται.
φαύλης: Ο Αριστοτέλης δεν διακρίνει τα πολιτεύματα σε καλά και κακά αλλά σε καλά και λιγότερο καλά. Η λέξη «φαύλης» (=κακός, ευτελής) χρησιμοποιείται εδώ με διαφορετική σημασία. Ο Αριστοτέλης πιστεύει πως δεν υπάρχουν κακά πολιτεύματα αφού πρόθεση των νομοθετών είναι να κάνουν τους πολίτες ηθικούς μέσω των νόμων. Επομένως, ο βαθμός επιτυχίας του έργου των νομοθετών οδηγεί στη διάκριση των πολιτευμάτων σε καλά και λιγότερο καλά.
έξεις: Η λέξη αυτή ετυμολογικά παράγεται από το θέμα του μέλλοντα του ρήματος «ἔχω», σεχ-< ἑχ + την παραγωγική κατάληξη –σις, που δηλώνει ενέργεια. Αρχική σημασία της λέξης είναι το να κατέχει κανείς συνέχεια κάτι που έχει αποκτήσει. Για τον Αριστοτέλη η λέξη απέκτησε ηθικό περιεχόμενο: είναι τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας που αποκτιούνται με την επίμονη άσκηση και την επανάληψη συγκεκριμένων ενεργειών. Οι «ἕξεις» είναι ένα από τα «γινόμενα ἐν τῇ ψυχῇ». Τα άλλα δύο είναι τα πάθη και οι δυνάμεις.
Α3. Στην 3η ενότητα ο φιλόσοφος αντλεί το επιχείρημά του από τον χώρο της πόλης. Όπως γνωρίζουμε κι από την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου η ηθική φιλοσοφία του Αριστοτέλη είναι μέρος της πολιτικής. Ο φιλόσοφος πίστευε ακράδαντα πως υπάρχει στενή σχέση μεταξύ ηθικής και πολιτικής. Αυτό φαίνεται από την 3η ενότητα των Ηθικών Νικομαχείων. Σκοπός μιας πολιτείας και των νομοθετών είναι να εμφυσήσουν την ηθική στους πολίτες μέσω του εθισμού σε ανάλογες πράξεις και συμπεριφορές. («οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες…»). Άλλωστε, μόνο αν ένας άνθρωπος διέπεται από ηθικές αρετές μπορεί να λειτουργήσει σωστά μέσα στην πόλη ως πολίτης και ως πολιτικός.
Α4. Με τη φράση: «Οὐ μικρὸν οὖν…μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν» τονίζεται η μεγάλη σημασία που έχει η παιδεία και η αγωγή για τη ζωή του ατόμου αλλά και το γεγονός πως τα παιδιά πρέπει από πολύ μικρή ηλικία να παίρνουν την κατάλληλη αγωγή, συνυφασμένη με την απόκτηση των ηθικών αρετών. Αυτό φαίνεται κι από τη συσσώρευση σχημάτων λόγου: σχήμα επιδιόρθωσης: «οὐ μικρὸν οὖν … μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν», σχήμα λιτότητας: «οὐ μικρὸν», σχήμα άρσης – θέσης: «οὐ μικρὸν … ἀλλὰ πάμπολυ», υπερβολή:«τὸ πᾶν», ανιούσα κλιμάκωση: «οὐ μικρὸν -> πάμπολυ -> τὸ πᾶν. Μέσα από το μεταφρασμένο κείμενο γίνεται ευκρινές πως κι ο Πλάτωνας δίνει ιδιαίτερη σημασία στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών από μικρή ηλικία. Επίσης, θεωρεί πως η κατάλληλη παιδεία είναι αυτή έχει ηθικό περιεχόμενο, αυτή που διαπλάθει δίκαιους και άξιους που δρουν με βάση τους νόμους: «Παιδεία είναι εκείνη…στην αρετή». «εκείνοι που έχουν πάρει.. τα αγαθά.»
Α5. φαρέτρα: διαφοράς//Η χώρα διαθέτει αρκετά όπλα στη φαρέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης.//πρωτόγονος: γινόμενον // Έχει πρωτόγονες αντιλήψεις και δεν επιτρέπει στην γυναίκα του να εργάζεται.//ένδεια: δεῖ // Η αντιπολίτευση παρουσίασε ένδεια επιχειρημάτων και φάνηκε αδύναμη. //δώρο: ἀποδιδόναι// Η ζωή είναι δώρο Θεού.//στρόφιγγα: ἀναστρέφεσθαι// Κλείνει η στρόφιγγα των δανειοδοτήσεων λόγω οικονομικής κρίσης.
Α6. Α:Λ, Β:Λ, Γ:Σ, Δ:Λ, Ε:Λ
Β1. Αφού κατεδάφισαν όμως τα τείχη που χτίζονταν και (αφού) κυρίεψαν τις Υσιές, τοποθεσία της Αργολίδας, και αφού έπιασαν όλους τους ελεύθερους πολίτες που συνέλαβαν αιχμάλωτους αφού (τους) σκότωσαν αποσύρθηκαν και γύρισαν στις πολιτείες τους. Μετά απ᾽ αυτό και οι Αργείοι εκστράτευσαν εναντίον της Φλειασίας και αφού ρήμαξαν τη γη, έφυγαν διότι (οι Φλειάσιοι) δέχονταν τους εξόριστούς τους.
Β2. Οι Αθηναίοι οργάνωσαν αποκλεισμό της Μακεδονίας κατηγορώντας τον Περδίκκα επειδή είχε συμμαχήσει με τους Αργείους και τους Λακεδαιμονίους και επειδή, όταν οι Αθηναίοι είχαν ετοιμάσει εκστρατεία εναντίον των Χαλκιδέων της Θράκης και εναντίον της Αμφίπολης με αρχηγό τον Νικία, ο Περδίκκας δεν είχε τηρήσει τις υποχρεώσεις του και εξαιτίας του η εκστρατεία είχε διαλυθεί.
Β3. α) ἐστράτευσε δὲ μετὰ ταῦτα καὶ Ἀργεῖος ἐς τὴν Φλειασίαν καὶ δῃώσας ἀπῆλθε.
β) ᾔσθοντο: αἰσθάνονται, ἔλαβον: λαμβάνουσι
Β4. α) τὰ δὲ οἰκοδομούμενα: επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο τείχη // ἅπαντας: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τοὺς ἐλευθέρους// οὓς: αντικείμενο στο ἔλαβον // μετὰ τοῦτο: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ἐστράτευσαν // ἐς τὴν Φλειασίαν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της εχθρικής κατεύθυνσης στο ἐστράτευσαν// σφῶν: γενική κτητική στο τοὺς φυγάδας // αὐτῶν: γενική διαιρετική στο πολλοὶ
β) Πρόκειται για αιτιολογικήπρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι που δηλώνει αντικειμενική αιτία, εκφέρεται με οριστική (ὑπεδέχοντο), γιατί δηλώνει αίτιο πραγματικό. Με την αιτιολογική πρόταση ο Θουκυδίδης αιτιολογεί τη στάση των Αργείων να εκστρατεύσουν και να καταστρέψουν τη Φλειασία, διότι οι Φλειάσιοι δέχονταν τους εξόριστους των Αργείων.
Επιμέλεια
Μαυρακάκης Μανόλης ∙ Ξημεράκη Κατερίνα ∙ Ρολάκη Μαρία ∙ Ρούπα Μαρία ∙ Ψαράκη Μάρω
